Zo bouw je een Professionele Cultuur in jouw school

In dit artikel verkennen we de valkuilen van een familiecultuur, de kenmerken van een professionele cultuur en de eerste concrete stappen om deze transitie te maken. We bieden ook enkele strategieën om deze verandering duurzaam te implementeren en te verankeren in de schoolorganisatie.

De Familiecultuur: Warm en Veilig, Maar Beperkend

Een familiecultuur in een school lijkt op het eerste gezicht prettig. Teamleden voelen zich verbonden, kennen elkaar vaak al jaren en vormen een hechte groep. Maar deze verbondenheid kan ook nadelen hebben:

• Vastgeroeste gewoonten: "Zo doen we dat hier nu eenmaal."
• Nieuwe collega's moeten zich aanpassen aan bestaande patronen en gebruiken.
• Conflicten worden vermeden of niet uitgesproken, waardoor problemen onder de oppervlakte blijven sluimeren.
• Niet-functionerende teamleden blijven zitten uit loyaliteit, in plaats van op basis van hun bijdrage aan de schooldoelen.
• Een informele hiërarchie waarbij leiderschap wordt gezien als iets dat je verdient door er lang genoeg bij te horen, in plaats van door competentie en visie.
• Besluitvorming is vaak emotioneel en gebaseerd op persoonlijke relaties in plaats van op professionele standaarden.

Dit type cultuur maakt het lastig om vernieuwingen door te voeren en kan een rem zetten op professionele groei en onderwijskwaliteit.

Wat is een Professionele Cultuur?

Een professionele cultuur betekent niet dat de onderlinge betrokkenheid verdwijnt, maar dat de focus verschuift naar een gezamenlijk doel: de ontwikkeling van leerlingen en de kwaliteit van het onderwijs. Kenmerken van een professionele cultuur zijn:

Duidelijke schooldoelen – Iedereen werkt vanuit een gedeelde visie en missie.

Open communicatie – Feedback geven en ontvangen is vanzelfsprekend en constructief.

Verantwoordelijkheid nemen – Iedereen is aanspreekbaar op zijn of haar gedrag en bijdrage aan het team.

Continu leren en verbeteren – Professionele ontwikkeling staat centraal, zowel individueel als in teamverband.

Beslissingen gebaseerd op kwaliteit, niet op persoonlijke voorkeuren – Dit betekent dat niet-functionerende medewerkers aangesproken worden en dat veranderingen doorgevoerd worden op basis van inhoudelijke argumenten.

Focus op resultaten en impact – Beslissingen worden genomen op basis van meetbare effecten op leerlingen en onderwijsresultaten.

Een veilige, doch ambitieuze werkcultuur – Waarin fouten maken niet bestraft wordt, maar gebruikt wordt als leermoment.

Een professionele cultuur betekent dus niet minder betrokkenheid, maar juist méér betrokkenheid bij de gezamenlijke opdracht: goed onderwijs bieden.

De Transitie: Van Familiecultuur naar Professionele Cultuur

Stap 1: Bepaal de Kernwaarden van de School

Elke verandering begint met het vaststellen van de koers. Wat zijn de kernwaarden van de school? Hoe willen we samenwerken? Welk gedrag hoort daarbij? Dit vormt de basis voor alle verdere stappen.

Stap 2: Maak Onbesproken Gedrag Bespreekbaar

In een familiecultuur wordt problematisch gedrag vaak gedoogd. Denk aan roddelen, verantwoordelijkheid ontlopen of weerstand tegen verandering. Maak dit bespreekbaar en verbind het met de nieuwe koers.

Stap 3: Feedback Normaliseren

Feedback geven en ontvangen is in een professionele cultuur een dagelijks onderdeel van het werk. Dit kan beginnen met eenvoudige structuren zoals:

• Regelmatige intervisie of collegiale consultatie.
• Feedback geven aan de hand van de methode: Ik zie..., ik merk op..., ik zou willen...
• Het bespreken van casussen waarin samenwerking spaak liep en hoe dit anders had gekund.
• Voortdurend reflecteren op samenwerking en leskwaliteit.schap Nemen en Geven

Als schoolleider geef je het voorbeeld. Durf beslissingen te nemen die misschien niet populair zijn, maar wel bijdragen aan de schoolontwikkeling. Dit betekent ook dat teamleden ruimte krijgen om leiderschap te tonen binnen hun expertise.

Stap 5: Niet-Werkend Gedrag Begrenzen

Sommige gedragingen passen simpelweg niet bij een professionele cultuur. Denk aan passiviteit, vermijdgedrag of het afschuiven van verantwoordelijkheden. Dit betekent niet dat er direct afscheid genomen moet worden van teamleden, maar wel dat er grenzen gesteld worden.

Een eenvoudige, maar effectieve strategie is het stellen van de vraag: "Draagt dit gedrag bij aan de doelen van de school en het welbevinden van leerlingen en collega's?" Zo niet, dan is bijsturing noodzakelijk.

Stap 6: Vier Succesmomenten

Elke verandering kost tijd en inzet. Zorg ervoor dat je de successen viert, hoe klein ook. Wanneer een teamlid een kwetsbare, maar eerlijke feedback durft te geven, benoem dat. Wanneer een moeilijk gesprek goed verloopt, reflecteer daarop met het team. Dit helpt om de cultuurverandering te verankeren.

Concrete Strategieën om de Verandering te Verankeren

Een cultuurverandering is geen eenmalige actie, maar een voortdurend proces. Hier zijn enkele strategieën om de transitie naar een professionele cultuur duurzaam te maken:

• Structurele evaluaties en voortgangsgesprekken om de teamontwikkeling te monitoren.
• Professionele leergemeenschappen waarin leraren continu werken aan hun ontwikkeling.
• Duidelijke gedragscodes die expliciet maken wat gewenst gedrag is en wat niet.
• Mentorschap en coaching binnen het team, waarbij ervaren teamleden nieuwe collega’s ondersteunen.
• Transparante besluitvorming zodat iedereen begrijpt waarom bepaalde keuzes worden gemaakt.

Conclusie: Professioneel, Maar Met Hart

Een professionele cultuur is geen utopie, maar een haalbare wens. Het betekent niet dat de warmte of verbondenheid verdwijnt, maar dat deze gekoppeld wordt aan een gedeelde verantwoordelijkheid voor goed onderwijs. Schoolleiders spelen hierin een cruciale rol door het goede voorbeeld te geven, duidelijke kaders te scheppen en consistent te blijven in het sturen op gewenst gedrag.

De vraag is niet óf een professionele cultuur mogelijk is, maar of je als schoolleider bereid bent om de eerste stap te zetten.

Wil je meer weten over hoe je als startende schoolleider effectief een professionele cultuur kunt opbouwen? Neem contact op via info@onderwijskapitein.nl