Als Leiderschap Ontbreekt

In dit blog neem ik je mee in wat er gebeurt in een organisatie of team waar leiderschap mist. Wat de gevolgen zijn, hoe het zich uit in gedrag en cultuur, én – belangrijker nog – hoe jij als schoolleider het tij kunt keren. Want het ontbreken van leiderschap is geen eindstation, maar een signaal. Een uitnodiging tot herstel.

Wat bedoelen we eigenlijk met 'als leiderschap ontbreekt'?

Leiderschap is méér dan een functie of titel. Het gaat niet alleen om degene die op papier verantwoordelijk is, maar om gedrag. Om richting geven, verantwoordelijkheid nemen, ruimte creëren, duidelijkheid bieden, vertrouwen opbouwen en mensen in beweging brengen.

Als leiderschap ontbreekt, betekent dat niet altijd dat er geen leidinggevende aanwezig is. Het betekent vaak dat er geen duidelijk kompas wordt gevoeld. Geen koers, geen kaders, geen energie. En dát voel je – in alles.

Het ontbreken van leiderschap kan zich op verschillende niveaus voordoen:

• Bij het schoolbestuur, waardoor schoolleiders zwemmen zonder duidelijke koers.

• Bij een schoolleider zelf, die overspoeld wordt door de waan van de dag.

• In het middenmanagement, waar coördinatoren of teamleiders hun rol niet goed pakken.

• In het team, waar informeel leiderschap ontbreekt of negatief is gekleurd.
  
  

Waar het ook zit: als leiderschap ontbreekt, ontstaat er ruimte. En die ruimte wordt altijd gevuld – vaak met gedrag dat niet bijdraagt aan ontwikkeling of verbinding.

Hoe herken je een omgeving waar leiderschap ontbreekt?

Je merkt het aan de sfeer, de gesprekken en de besluiten die níet genomen worden. Hieronder een aantal signalen die kunnen duiden op het ontbreken van krachtig leiderschap:

1. Er is onduidelijkheid over richting

Niemand weet waar de school naartoe wil. Er is geen helder jaarplan, geen gedragen visie, en beslissingen voelen willekeurig. Medewerkers haken af bij vernieuwingen of gaan hun eigen koers varen. Want als er geen richting wordt gegeven, maakt iedereen zijn eigen kompas.

2. Problemen blijven liggen

Lastige kwesties – zoals disfunctioneren, conflicten of onveiligheid in het team – worden niet besproken of opgelost. Ze blijven sudderen, onder het tapijt. Iedereen weet ervan, maar niemand pakt de regie. Als leiderschap ontbreekt, krijgt vermijding alle ruimte.

3. Er is veel gemopper en cynisme

Cynisme is vaak een symptoom van gemiste invloed. Mensen voelen zich niet gehoord, begrepen of meegenomen. Ze raken teleurgesteld, trekken zich terug en gaan klagen bij de koffiemachine. Het moreel daalt, terwijl het ziekteverzuim stijgt.

4. Eigenaarschap verdwijnt

In een goed functionerend team nemen mensen verantwoordelijkheid. Ze voelen zich betrokken, komen met ideeën, denken mee. Maar als leiderschap ontbreekt, verdwijnt dat eigenaarschap als sneeuw voor de zon. Er ontstaat passiviteit of zelfs sabotagegedrag: “Het zal mijn tijd wel duren.”

Wat gebeurt er met het team als leiderschap ontbreekt?

Een team zonder leiding is als een schip zonder kapitein. Op het eerste gezicht drijft het nog wel. De motor draait, de bemanning doet z’n werk, en het schip blijft boven water. Maar waar naartoe? En hoe lang nog?

1. Vertrouwen brokkelt af
Zonder duidelijk leiderschap ontstaat er onduidelijkheid over wie waarvoor verantwoordelijk is. Medewerkers weten niet wat ze van elkaar kunnen verwachten. Grenzen vervagen. Misverstanden nemen toe. En met elke misser brokkelt het vertrouwen verder af.

2. De sterkste roept het hardst
In een vacuüm van leiderschap neemt informeel leiderschap het over. En dat is niet per se positief. Degene met de meeste overtuiging (of grootste mond) drukt zijn stempel, ongeacht of die koers constructief is. Angst en groepsdruk doen hun intrede. Collega’s zwijgen of volgen tegen wil en dank.

3. Innovatie komt stil te liggen
Vernieuwing vraagt veiligheid én richting. Als die ontbreken, nemen mensen geen risico’s meer. “Eerst maar eens kijken of dit de zoveelste bevlieging is,” wordt een veelgehoorde reactie. Initiatief sterft een stille dood.

Als leiderschap ontbreekt: wat doet dat met jou als leidinggevende?

Misschien herken je jezelf in dit beeld. Je bent ooit begonnen met passie. Je wilde écht verschil maken. Maar de laatste tijd voelt het alsof je wordt geleefd. Je bent vooral aan het blussen, schakelen, sussen en uitleggen. En aan het einde van de dag weet je niet meer waar je nou écht iets hebt kunnen betekenen.

Dat is wat er gebeurt als leiderschap ontbreekt: je verliest de regie. Niet omdat je niet goed bent. Maar omdat je geen tijd of ruimte ervaart om boven de situatie te hangen. Om richting te bepalen, kaders te stellen en keuzes te maken.

Je wordt óf reactief – alleen nog maar bezig met incidenten. Óf je trekt je terug – je doet wat moet, maar zonder vuur. Beide houdingen kosten energie en ondermijnen je geloof in jezelf. Je voelt je vermoeid, machteloos en leeg.

Hoe herstel je leiderschap als het is weggezakt?

Het goede nieuws? Leiderschap is niet verdwenen. Het is alleen naar de achtergrond gedrukt. Door drukte, stress, angst, of een overvolle agenda. En dat betekent dat het ook weer terug kan komen – mits je bewust kiest om het op te pakken.

Hieronder vind je een aantal strategieën om leiderschap weer op de voorgrond te brengen:

1. Sta stil voordat je verdergaat

Maak tijd vrij om te reflecteren. Wat vraagt jouw team op dit moment écht van jou? Welke patronen zie je terugkeren? Waar vermijd je zelf verantwoordelijkheid?

Stel jezelf eerlijke vragen. Leiderschap begint met zelfinzicht.

2. Pak de regie terug op koers en richting

Ga terug naar de kern. Wat wil je bereiken dit jaar? Wat is de visie die jij wilt belichamen? En hoe vertaal je dat naar concrete stappen?

Communiceer helder, consequent en herhaaldelijk. Als leiderschap ontbreekt, moet jij zichtbaar zijn als kapitein. Niet door alles zelf te doen, maar door richting te geven.

3. Durf moeilijke gesprekken te voeren

Herstel begint bij duidelijkheid. En dat betekent soms dat je dingen moet benoemen die spannend zijn. Gedrag dat niet past. Afgesproken doelen die niet worden gehaald. Of teamdynamiek die schadelijk is.

Moeilijke gesprekken voeren hoort bij goed leiderschap. Niet uit boosheid, maar uit verantwoordelijkheid. Benoemen is een vorm van zorg.

4. Versterk het middenkader en informeel leiderschap

Zorg dat je niet de enige bent die leiderschap toont. Betrek coördinatoren, teamleiders of sleutelpersonen in het team. Geef ze verantwoordelijkheid en vertrouwen. En spreek ze ook aan op hun rol.

Leiderschap verspreiden is krachtiger dan leiderschap centraliseren.

5. Creëer een cultuur van aanspreken en eigenaarschap

Als leiderschap ontbreekt, verdwijnt vaak ook de aanspreekcultuur. Begin met het goede voorbeeld. Geef complimenten, stel vragen, benoem gedrag. En laat merken dat feedback welkom is – ook richting jou.

Tot slot: leiderschap is geen trucje – het is een keuze

De grootste valkuil als je het gevoel hebt dat je leiderschap niet meer pakt, is dat je harder gaat werken. Je agenda nog voller propt. Nóg meer overlegt. Maar wat er nodig is, is het tegenovergestelde: vertragen. Kiezen. Scherpte aanbrengen.

Want leiderschap is geen methode. Geen protocol. Het is een houding. Een bereidheid om te staan voor wat je belangrijk vindt – ook als dat schuurt. Juist als het schuurt.

Dus voel jij dat het schuurt? Merk je dat de energie uit je team verdwijnt? Dat mensen afhaken, verzanden of hun eigen koers varen?

Vraag je dan af:
👉 Wat gebeurt er als leiderschap ontbreekt?
👉 En wat heb ik nodig om het terug te brengen?

De antwoorden liggen al in jou besloten.

Wil je hiermee aan de slag? Dan nodig ik je uit om eens stil te staan, terug te kijken en opnieuw koers te bepalen. Want jouw leiderschap doet ertoe – zeker als het even weg lijkt te zijn geweest.

Het is tijd om op te staan.