De Stille Leiders in jouw Team
In vrijwel elk schoolteam is er wel iemand die geen leidinggevende functie heeft, maar wél wordt geraadpleegd bij lastige beslissingen. Iemand naar wie collega’s vanzelfsprekend luisteren, die de sfeer weet te beïnvloeden, en die soms meer impact heeft dan de formele leidinggevende. Dit is het domein van informeel leiderschap – een vorm van invloed die vaak onder de radar blijft, maar van onschatbare waarde is voor een gezonde schoolcultuur.
Kijk je liever naar de video van dit blog?
Of luister je liever naar de podcast van dit blog?
Als schoolleider doe je er goed aan om deze stille krachten in je team niet alleen te herkennen, maar ook bewust in te zetten. In dit blog neem ik je mee in de wereld van informeel leiderschap binnen het onderwijs: wat het is, waarom het ertoe doet, en hoe je het kunt benutten voor krachtig en duurzaam teamfunctioneren.
Wat is informeel leiderschap?
Informeel leiderschap verwijst naar invloed binnen een team die niet voortkomt uit een officiële functie of hiërarchische positie. In tegenstelling tot formeel leiderschap – dat gebaseerd is op functietitels, taak- of functieomschrijvingen en bevoegdheden – ontstaat informeel leiderschap op basis van vertrouwen, expertise, charisma of betrokkenheid.
In het onderwijs zie je informeel leiderschap bijvoorbeeld bij de ervaren leerkracht die al twintig jaar op school werkt en door collega’s als klankbord wordt gezien. Of bij de jonge, energieke starter die met frisse ideeën het team aan het denken zet. Soms is het de intern begeleider, soms de conciërge – het zit niet in de functie, maar in de manier waarop iemand van nature invloed uitoefent.
Informeel leiderschap is niet bedacht of benoemd. Het ontstaat.
De waarde van informeel leiderschap in een schoolteam
Een goed functionerend team heeft meerdere vormen van leiderschap nodig. Natuurlijk is formeel leiderschap belangrijk voor structuur en besluitvorming, maar informeel leiderschap zorgt voor verbinding, draagvlak en cultuurvorming. Vooral in het onderwijs, waar samenwerking en vertrouwen de basis vormen van goed functioneren, is dit onmisbaar.
Een informele leider is vaak degene die in de koffiekamer de stemming aanvoelt, die spanningen weet te ontladen met humor of empathie, of die in teamoverleggen precies verwoordt wat anderen voelen maar niet durven zeggen. Hun invloed zorgt voor:
Verhoogde motivatie onder collega’s
Snellere acceptatie van veranderingen
Meer onderlinge steun en samenwerking
Een sterker gevoel van betrokkenheid in het team
Kortom: informeel leiderschap vormt vaak de lijm tussen teamleden – en daarmee tussen plannen en praktijk.
Kenmerken van informele leiders
Informele leiders zijn zelden de luidste stem in de kamer. Hun kracht zit niet in volume, maar in authenticiteit. Ze:
Hebben een natuurlijk overwicht, zonder daar moeite voor te doen
Stellen het belang van het geheel boven het eigen belang
Zetten hun ervaring en mensenkennis in voor het team
Zien spanningen aankomen voordat jij ze hebt opgemerkt
Hebben het vertrouwen van collega’s en zijn vaak een ‘vertrouwenspersoon’ zonder dat die rol officieel is toegewezen
In de hectiek van het onderwijs, waarin de waan van de dag vaak regeert, zijn dit precies de mensen die rust en richting brengen. En juist daarom is informeel leiderschap zo’n belangrijke factor voor duurzaam schoolleiderschap.
Kansen én risico’s van informeel leiderschap
Elke kracht heeft een keerzijde – en dat geldt ook voor informeel leiderschap. Als schoolleider wil je de voordelen benutten zonder in de valkuilen te trappen.
De kansen:
Informele leiders helpen bij het verspreiden van visie en waarden
Ze fungeren als brug tussen schoolleiding en team
Ze versterken het onderlinge vertrouwen
Ze signaleren snel wat er écht speelt op de werkvloer
De risico’s:
Ze kunnen de formele koers ondermijnen als ze het er niet mee eens zijn
Hun invloed is soms ondoorzichtig en ongrijpbaar
Andere collega’s kunnen zich buitengesloten voelen als er een informele ‘inner circle’ ontstaat
Als informeel leiderschap té dominant wordt, kan dat leiden tot scheefgroei in het team
Daarom vraagt informeel leiderschap ook om een zekere waakzaamheid en regie van jou als formeel leider. Het is een kracht die richting nodig heeft.
Heb jij al kennis gemaakt met mijn online training
"Doorbreek De Cirkel van Drukte?"
Nog niet? Kijk dan eens op deze pagina voor meer informatie.
Hoe herken je informeel leiderschap in je team?
Het herkennen van informeel leiderschap begint met observeren en luisteren. Wie wordt er vaak om raad gevraagd? Op wie stemmen collega’s hun gedrag af? Wie benoemt wat anderen denken, maar niet durven zeggen? En misschien nog wel het belangrijkste: naar wie wordt écht geluisterd?
Denk eens aan de volgende vragen:
Wie weet altijd precies wat er speelt, zonder dat jij het verteld hebt?
Wie brengt rust in roerige tijden?
Wie wordt er gemist als die er een dag niet is?
Wie weet het team te motiveren bij verandertrajecten?
Het antwoord op deze vragen leidt je vaak rechtstreeks naar de informele leiders in jouw team.
Wat vraagt informeel leiderschap van jou als schoolleider?
De aanwezigheid van informeel leiderschap betekent niet dat jij als formeel leidinggevende minder belangrijk bent – integendeel. Het vraagt juist om sterk en bewust leiderschap. Want waar informele leiders inspireren, ben jij degene die koers houdt. De kunst is om die twee vormen van leiderschap in balans te brengen.
Wat het van jou vraagt:
Erkenning: Benoem en waardeer informeel leiderschap openlijk
Ruimte: Geef informele leiders invloed zonder ze in een keurslijf te dwingen
Samenwerking: Betrek ze bij besluitvorming en verandervraagstukken
Grenzen: Blijf alert op eventuele scheefgroei of verborgen machtsstructuren
Als jij laat zien dat je informeel leiderschap waardeert én begeleidt, versterk je niet alleen hun impact, maar ook jouw positie als formeel leider.
Informeel leiderschap benutten en versterken
Informeel leiderschap ontstaat vanzelf, maar dat betekent niet dat je er niets mee hoeft te doen. Juist door het bewust te herkennen en te stimuleren, kun je het inzetten als krachtig middel voor teamontwikkeling en cultuurverandering.
Enkele suggesties:
Ga met informele leiders in gesprek: hoe zien zij hun rol, waar lopen ze tegenaan, wat hebben ze van jou nodig?
Geef hen een rol in het begeleiden van nieuwe collega’s of het introduceren van nieuwe werkwijzen
Vraag om hun mening bij koerswijzigingen of beleidsontwikkeling
Zet ze in als ambassadeurs van de teamvisie of gezamenlijke afspraken
Let op: formeel maken van informeel leiderschap is niet altijd wenselijk. Sommige mensen floreren juist zónder formele verantwoordelijkheid. Houd die ruimte open.
Afronding: de stille leiders verdienen jouw aandacht
Als schoolleider sta je dagelijks in het licht van verwachtingen, besluiten en zichtbaarheid. Maar in de schaduw van die zichtbaarheid beweegt zich een andere vorm van invloed: informeel leiderschap. Die stille kracht verdient jouw aandacht – niet om te controleren, maar om te erkennen, te benutten en te versterken.
Dus kijk eens goed rond in je team. Wie zijn jouw stille leiders? Wat hebben ze nodig om tot bloei te komen? En wat kun jij morgen doen om hun waardevolle invloed nog beter te benutten?
Want goed leiderschap – ook formeel – begint bij het herkennen van de kracht van anderen. Zeker als die kracht informeel is.
Heb je vragen over dit blog of over mijn aanbod om jou verder te helpen in je leiderschap? Vul dan het onderstaande formulier in en ik reageer binnen 24 uur.
Ik ben René Rensen. Welkom bij De Onderwijskapitein
De schooldeuren zwaaien open. Gelach in de gangen, gesprekken tussen collega’s, leerlingen die zoekend hun weg vinden—een wereld waarin ik al mijn hele leven thuis ben.
Van leraar tot leidinggevende, van rustige vaarwateren tot stormachtige tijden: ik heb het allemaal meegemaakt. Ik ken de lange dagen, de hoge verwachtingen, het constante schakelen. Maar ook de momenten waarop alles klopt—wanneer een team groeit, een leerling opbloeit, en je voelt dat jouw leiderschap écht verschil maakt.
Ik weet hoe het voelt om altijd ‘aan’ te moeten staan, om te laveren tussen beleid en praktijk, tussen strategie en spontaniteit. De druk is er, de uitdagingen zijn er, maar boven alles blijft de passie die ons drijft.
Met De Onderwijskapitein help ik jou om koers te houden in deze dynamische wereld. Meer rust, meer overzicht, meer zelfvertrouwen.
Zodat jij niet alleen leiding geeft, maar ook werkelijk stevig aan het roer blijft—zelfs als de golven hoog zijn.