Meer Focus, Meer Verantwoordelijkheid: Hoe gefocust leiderschap teams in beweging zet

Het antwoord is vaak confronterend én bevrijdend tegelijk: omdat jij als leider alles naar je toetrekt. Omdat jij zoveel aan je hoofd hebt, is jouw gedrag onduidelijk, wankel of reactief. En juist dat belemmert je team om op te staan.

In dit artikel neem ik je mee in een krachtige leiderschapswet: hoe meer en beter gefocust jij bent als schoolleider, hoe meer ruimte en verantwoordelijkheid je team neemt. Niet omdat jij ze dwingt, maar omdat jouw focus een uitnodiging is.

Wat bedoelen we met ‘meer en betere focus’?

Focus is geen trucje, geen time managementtechniek en zeker geen controle-instrument. Focus in leiderschap is de vaardigheid om bewust koers te kiezen, prioriteiten te stellen en trouw te blijven aan wat er echt toe doet.

In het onderwijs – waar de waan van de dag altijd op de loer ligt – betekent focus dat je onderscheid maakt tussen hoofd- en bijzaken. Dat je de ruis durft te negeren. Dat je rust bewaart terwijl de rest versnelt.

We onderscheiden twee soorten focus:

• Inhoudelijke focus: weten waar je met de school naartoe wilt. Een duidelijke visie op goed onderwijs, gedeeld met je team.

• Gedragsmatige focus: je gedrag als leider in lijn met je prioriteiten. Rust uitstralen, begrenzen, consistent zijn.
  
  

Focus is niet hetzelfde als alles zelf doen of alles strak regisseren. Het is juist het tegenovergestelde: helderheid scheppen, ruimte creëren en vertrouwen hebben dat het team het kan – binnen die heldere kaders.

De schoolleider als rustpunt en richting gever

Een gefocuste schoolleider is een anker in roerige tijden. Niet omdat hij of zij alles weet of onder controle heeft, maar omdat die leider weet waar het schip naartoe moet – en zich daar niet zomaar vanaf laat brengen.

Leiderschap met focus betekent dat je:

• Niet iedere impuls achterna loopt.

• Niet alles tegelijk wilt verbeteren.

• Niet voortdurend wisselt van prioriteit.
  
  

Een team voelt haarfijn aan of de leider wiebelt. In onzekere tijden zoeken mensen richting. Geen micromanagement, maar duidelijkheid. Geen druk vanuit boven, maar helderheid over wat er écht toe doet.

Een gefocuste leider straalt rust uit in woord en daad. Dat geeft vertrouwen. Vertrouwen geeft ruimte. En ruimte maakt dat teamleden initiatief durven nemen.

Ik sprak laatst een schoolleider die zei: “Sinds ik duidelijk ben over wat ik wél en níet doe, merk ik dat mijn team minder bij mij komt voor elk wissewasje. Ze denken zelf na, maken keuzes, nemen verantwoordelijkheid. En dat begon allemaal bij mijn eigen focus.”

Minder ruis = meer ruimte

Wat gebeurt er als jij als leider geen keuzes maakt, geen focus aanbrengt, geen prioriteiten stelt? Dan ontstaat er ruis. Dan blijft alles ‘even belangrijk’. Dan voelt jouw team zich stuurloos.

Die ruis leidt tot verlamming. Tot afschuiven. Tot afhankelijk gedrag.

En dat is logisch. Als er geen duidelijke kaders zijn, waarom zou je dan risico’s nemen? Waarom verantwoordelijkheid dragen als je niet weet of je gesteund wordt?

Een schoolleider met focus reduceert die ruis. Jij zegt: dit is de koers, dit zijn de afspraken, dit laten we liggen. Daarmee ontstaat er ruimte. Niet alleen op de agenda, maar vooral in de hoofden van je teamleden.

Je creëert een kader waarin mensen vrij kunnen bewegen. Zoals een dirigent het tempo en de toon zet, zonder zelf te spelen.

Dat vraagt vertrouwen. Niet het soort vertrouwen dat je uitspreekt in een teamvergadering, maar het soort vertrouwen dat je laat zien door los te laten – en door stevig te blijven staan als het spannend wordt.

De psychologische impact van gefocust leiderschap

Mensen zijn geen machines. Leiderschap is geen spreadsheet. In teams spelen diepere, psychologische dynamieken. En juist dáár heeft gefocust leiderschap zo’n krachtige invloed.

De zelfdeterminatietheorie, een bekende motivatietheorie uit de psychologie, beschrijft drie basale behoeften van mensen: autonomie, competentie en verbondenheid.

Een schoolleider die werkt vanuit focus, activeert deze drie automatisch:

• Autonomie: Doordat je duidelijke kaders stelt én ruimte geeft, voelen mensen zich vrij om hun werk op hun manier te doen.

• Competentie: Door niet alles over te nemen of te corrigeren, geef je mensen de kans om te groeien in hun rol.

• Verbondenheid: Door zichtbaar, bereikbaar en congruent te zijn, voelen mensen zich gezien en serieus genomen.
  
  

Een leider zonder focus kan deze drie behoeften onbedoeld ondermijnen. Door te veel te sturen, te weinig ruimte te geven, of steeds weer van koers te wisselen.

Een gefocuste leider is als een vuurtoren: stevig, zichtbaar, richtinggevend – en altijd op dezelfde plek.

Een praktijkvoorbeeld uit het onderwijs

Anke (naam is gefingeerd) is directeur op een basisschool met 23 teamleden. Ze vertelde me hoe ze twee jaar geleden voortdurend het gevoel had dat alles op haar bordje terechtkwam. Teamleden legden vragen bij haar neer, wachtten op haar goedkeuring of mopperden dat dingen onduidelijk waren.

“Ik was moe. Alles kwam bij mij. En ik snapte niet waarom mijn team zo weinig verantwoordelijkheid nam.”

In een coachtraject ontdekte Anke dat ze zélf degene was die alles naar zich toetrok. Ze wilde behulpzaam zijn, zichtbaar zijn, betrokken zijn. Maar ze was onduidelijk, inconsequent en liep constant achter de feiten aan.

Ze besloot radicaal haar eigen gedrag te veranderen:

• Ze beperkte haar overlegstructuur tot drie vaste momenten per week.

• Ze werkte elke dag drie blokken ongestoord aan focusdoelen.

• Ze ging ‘nee’ zeggen tegen alles wat daarbuiten viel – vriendelijk en duidelijk.
  
  

Na drie maanden merkte ze al verschil. Teamleden kwamen met oplossingen in plaats van problemen. De kwaliteit van overleg nam toe. Ze hoorde vaker: “Ik heb het al opgepakt.”

En, misschien nog belangrijker: ze had zelf weer energie.

“Focus was mijn redding,” zei ze. “En het mooiste is: het veranderde niet alleen mij, maar ook mijn team.”

Strategieën voor meer focus in jouw leiderschap

Gefocust leiderschap ontstaat niet vanzelf. Het vraagt bewust kiezen. Durven schrappen. En soms: loslaten wat jou ooit effectief maakte, maar nu in de weg zit.

Deze vijf strategieën helpen je op weg:

1. Filteren: Wat hoort bij jou, wat hoort bij het team?

Niet alles wat urgent voelt, hoort op jouw bord. Stel jezelf elke dag de vraag: Moet ik dit doen? Of is dit iets wat het team prima zelf kan oppakken?

2. Ordenen: Structuur maakt ruimte

Werk in blokken. Plan focusmomenten. Gebruik een vast ritme voor overleg, reflectie en strategisch werk. Ritme geeft rust.

3. Concretiseren: Maak doelen tastbaar

Formuleer concrete kwartalen doelen: wat willen we als school bereiken, en wat is daarvoor nodig? Houd koers.

4. Uitvoeren: Doe wat je zegt

Zeg minder toe. Kies bewust wat je uitvoert – en doe dat dan ook. Focus betekent ook: stoppen met dingen half doen.

5. Sturen: Koers houden in plaats van bijsturen op details

Durf op hoofdlijnen te blijven. Grijp niet in bij elke tegenslag. Blijf de stip aan de horizon zichtbaar maken.

Verantwoordelijkheid groeit als jij ruimte geeft

Zodra jij focus hebt, ontstaat er iets bijzonders: ruimte. En ruimte nodigt uit tot verantwoordelijkheid. Niet omdat jij dat afdwingt, maar omdat het logisch voelt.

Mensen nemen verantwoordelijkheid wanneer:

• Ze weten wat er van hen verwacht wordt.

• Ze voelen dat hun bijdrage ertoe doet.

• Ze merken dat fouten maken mag, als je ervan leert.

• Ze ervaren dat hun leider hen ziet, maar hen niet vastklampt.
  
  

Dit vraagt oefening. Consequentie. Vertrouwen. En vooral: durven loslaten wat je niet hoeft vast te houden.

Stel je deze verschuiving voor:

• Van: “Ik stuur bij als het niet goed gaat”
  Naar: “Ik geef ruimte zodat jullie zelf kunnen bijsturen.”

• Van: “Ik heb het overzicht nodig”
  Naar: “Ik vertrouw erop dat jullie het overzicht houden – en kom in actie als dat niet lukt.”

• Van: “Ik wil betrokken zijn bij alles”
  Naar: “Ik kies bewust waarop ik betrokken ben – zodat ik daarin van waarde ben.”
  
  

Zo ontstaat betrokkenheid. Niet als project of interventie, maar als natuurlijk gevolg van jouw leiderschap.

Tot slot: begin bij jezelf, en het team volgt

Als je wilt dat je team meer verantwoordelijkheid neemt, begin dan niet bij het team. Begin bij jezelf.

Vraag jezelf af:

• Waar ben ik mee bezig dat niet meer past bij mijn rol?

• Wat zou er gebeuren als ik meer loslaat?

• Wat is de échte koers waar ik op wil sturen?
  
  

Gefocust leiderschap is niet harder werken, maar bewuster werken. Niet meer doen, maar beter kiezen.

En het mooie is: zodra jij die stap zet, verandert de dynamiek in je team vanzelf mee.

Meer focus. Meer ruimte. Meer verantwoordelijkheid.

Zo simpel. Zo krachtig. Zo belangrijk voor de toekomst van goed onderwijs.

Wil je meer weten over hoe ik werk met FOCUS? Bekijk dan eens mijn training "De FOCUS - Formule in de praktijk". Hier vind je meer informatie.