Hoe Houd Je Het Vol?

In dit blog neem ik je mee in een verkenning van werkdruk onder leidinggevenden in het onderwijs. Niet met als doel om te klagen, maar om te begrijpen — en van daaruit keuzes te kunnen maken.

Wat is werkdruk eigenlijk?

Laat ik beginnen bij het begin: wat verstaan we eigenlijk onder werkdruk?

Werkdruk is niet simpelweg ‘veel werk hebben’. Het gaat over de balans tussen wat er van je gevraagd wordt en wat je aankunt in de tijd en met de middelen die je hebt. Als die balans langdurig zoek is, ontstaat er werkstress. En die stress? Die eist zijn tol — mentaal, fysiek én op het functioneren van jouw school.

Werkdruk is bovendien subjectief. Wat voor de één aanvoelt als een gezonde uitdaging, voelt voor de ander als een zware last. En dat maakt het soms zo ingewikkeld: je ziet het niet altijd aan de buitenkant. Ook niet bij jezelf.

De mythe van “druk zijn is normaal”

In gesprekken met schoolleiders hoor ik het vaak terug: “Het hoort er nu eenmaal bij.” Alsof druk zijn een soort insigne is dat je moet dragen om te laten zien dat je je werk serieus neemt. Maar druk zijn is geen teken van toewijding — het is vaak een signaal van overbelasting.

Er zijn zelfs leidinggevenden die zich bijna schuldig voelen als ze een moment van rust ervaren. Alsof ze dan iets niet goed doen. Alsof ze dan geen ‘echte’ leider zijn. Maar is dat niet een gevaarlijk uitgangspunt?

Een hoge werkdruk is niet hetzelfde als goed leiderschap. Sterker nog: het staat duurzaam leiderschap juist in de weg.

Wat bepaalt jouw werkdruk als leidinggevende?

Er zijn allerlei factoren die bijdragen aan de werkdruk van schoolleiders. Sommige liggen buiten je invloedssfeer, andere kun je (met hulp of bewustwording) wél beïnvloeden. Drie veelvoorkomende bronnen springen eruit: wet- en regelgeving, personeelsvraagstukken en de alom bekende Waan van de Dag.

Wet- en regelgeving: de papieren werkelijkheid

Als schoolleider ben je de spil tussen de praktijk op de werkvloer en de eisen die ‘van bovenaf’ worden gesteld. Je bent verantwoordelijk voor het naleven van wet- en regelgeving. En dat is nogal wat.

De ARBO-wetgeving, Passend Onderwijs, de AVG, schoolplannen, inspectie-eisen, beleidsdocumenten, veiligheidsprotocollen, BHV, controle van speeltoestellen — de lijst lijkt eindeloos.

Veel van deze verplichtingen zijn inhoudelijk waardevol en dienen een doel, maar ze zijn tegelijkertijd tijdrovend en vaak complex. Daar komt bij dat je deze taken zelden zomaar kunt delegeren. Ze vereisen jouw eindverantwoordelijkheid, jouw handtekening, jouw geweten.

Het zijn bovendien vaak taken die zich moeilijk laten inplannen in je agenda. Ze worden naar de avonduren of weekenden verschoven, simpelweg omdat je overdag druk bent met alles wat zich in het moment aandient.

En dat is precies hoe werkdruk zich opbouwt. Als je structureel extra uren moet maken om je basisverantwoordelijkheden af te ronden, dan schuurt het.

Personeelszorg als tweede fulltime baan

Een groot deel van je werk als schoolleider draait om mensen. Je hebt collega’s die zich ontwikkelen, die vragen hebben, die ziek worden of met wie je gesprekken voert over hun functioneren. Je bent aanspreekpunt bij spanningen in het team en wordt geacht richting te geven aan de professionele ontwikkeling van je mensen. Dat doe je met aandacht, omdat je weet hoe belangrijk het is. Maar het vraagt ook veel. Soms zelfs meer dan je op dat moment kunt geven.

Je zorgt voor gesprekken, evaluaties en het in kaart brengen van ontwikkelbehoeften. Je ondersteunt collega’s die worstelen met hun werkdruk, terwijl je zelf net zo goed onder druk staat. Tegelijkertijd houd je je bezig met sollicitaties, vervangingen, verzuimbegeleiding en het inwerken van nieuwe teamleden.

En dat alles in een tijd waarin het lerarentekort nog steeds nijpend is en de spoeling dunner wordt.

Je merkt dat het moeilijker wordt om tijd en aandacht te geven aan iedereen die dat nodig heeft. Je wilt graag ruimte maken voor verdiepende gesprekken, maar je wordt vaak ingehaald door de waan van de dag. En juist dat schuurt. Want goed leiderschap vraagt om aanwezigheid en aandacht, niet om haast.

De Waan van de Dag als permanente stoorzender

De Waan van de Dag — je kent hem. Het is die kracht die je agenda volledig overhoop gooit. Die onverwachte situatie waardoor je zorgvuldig geplande dag ineens volledig anders loopt.

Misschien komt er een ouder binnen met een klacht. Of je krijgt een telefoontje van de gemeente dat er met spoed iets geregeld moet worden. Of de conciërge meldt schade aan het gebouw. Of een collega valt uit en je moet halsoverkop een oplossing vinden. Soms staat er ineens een journalist op de stoep, is er een conflict in de teamkamer of komt een leerling met een schrijnend verhaal.

Geen van deze dingen zijn onbelangrijk. Sterker nog, het zijn vaak momenten waarop jij het verschil kunt maken. Maar als je dag na dag in de reactieve modus staat, verlies je de grip op je agenda én je energie.

Wanneer werkdruk omslaat in werkstress

Werkdruk op zichzelf is niet per se iets negatiefs. Een gezonde mate van druk kan zelfs motiveren en leiden tot goede prestaties. Maar als werkdruk langdurig te hoog is, en je lichaam en geest geen kans krijgen om te herstellen, dan ontstaat er werkstress. En dan wordt het wél gevaarlijk.

Werkstress sluipt erin. Je merkt dat je minder goed slaapt, of juist vermoeid wakker wordt. Je reageert sneller geprikkeld. Je hoofd zit vol, terwijl je overzicht mist. Privé heb je geen puf meer om echt aanwezig te zijn. En je voelt dat je minder scherp bent in je beslissingen.

Dat zijn geen signalen om te negeren. Ze zijn juist een uitnodiging om te pauzeren, te reflecteren en opnieuw te kiezen.

De impact van maatschappelijke verwachtingen

Daar komt nog iets bij: het veranderende leiderschapsbeeld. De rol van de schoolleider is complexer geworden. Je bent onderwijskundig leider, coach, beleidsmaker, communicator, financieel verantwoordelijke én veiligheidscoördinator. De verwachtingen zijn hoog, en de ruimte om daaraan te voldoen lijkt steeds kleiner.

Vanuit de maatschappij, ouders, het bestuur en zelfs het team wordt verwacht dat je alles weet en overal op kunt reageren. Maar niemand kan alles. En dat hoeft ook niet. Leiderschap gaat niet over perfectie, maar over richting geven, keuzes maken en daarin jezelf blijven.

Van leidinggevende naar overlever?

Als werkdruk structureel te hoog wordt, verandert je rol vaak ongemerkt. Je bent niet langer de koersvaste leidinggevende die vanuit rust en visie stuurt, maar degene die vooral brandjes blust en ad-hoc besluiten neemt. Je agenda wordt bepaald door incidenten in plaats van strategische doelen.

Je bent moe, geïrriteerd of juist vlak. En je merkt dat je steeds minder zichtbaar bent voor je team, niet omdat je het niet wilt, maar omdat je wordt opgeslokt.

En precies daar schuilt het risico. Want als jij niet stevig staat, dan wie wel?

Hoe dan wel? Zeven bouwstenen voor duurzaam leiderschap

Gelukkig is er veel wat je kunt doen. Duurzaam leiderschap vraagt geen wonderen, maar wel bewuste keuzes. Zo helpt het als je je bewust wordt van je eigen stresssignalen, zoals vermoeidheid, kort lontje of het gevoel continu achter te lopen. Door regelmatig stil te staan bij je energiehuishouding, kun je voorkomen dat je roofbouw pleegt.

Ook helpt het enorm om momenten van diepe focus te bewaken. Blok bijvoorbeeld wekelijks tijd in je agenda voor het werken aan belangrijke dossiers, beleidsstukken of visievorming. Sluit dan even alles af: geen telefoon, geen e-mail, geen overleg. Alleen jij, je hoofd en je prioriteiten.

Daarnaast is het waardevol om helder te krijgen waar je ‘nee’ tegen mag zeggen. Niet elk verzoek verdient jouw onmiddellijke aandacht. En ‘nee’ zeggen betekent niet dat je mensen afwijst, maar dat je prioriteit geeft aan wat op dát moment het belangrijkst is. Je hoeft het niet bot te brengen, maar wel duidelijk.

Wat ook helpt is het delen van leiderschap. Je hoeft niet alles alleen te doen. Door collega’s te betrekken en verantwoordelijkheden te delen, maak je niet alleen jezelf minder kwetsbaar, maar vergroot je ook het eigenaarschap in het team.

Een stevig fundament helpt ook. Denk aan een duidelijke jaarplanning, heldere takenverdeling, een ritme van vergaderingen en vaste evaluatiemomenten. Als je organisatie op orde is, voorkom je veel improvisatie.

Verder kun je aan het einde van elke dag kort reflecteren. Stel jezelf de vraag: heb ik vandaag gewerkt aan wat echt belangrijk is? En: wat wil ik morgen anders doen? Door dagelijks stil te staan bij je keuzes, blijf je op koers.

En tot slot: zoek steun. Je hoeft het niet alleen te dragen. Een coach, een collega-schoolleider of een professioneel netwerk kan je helpen om weer perspectief te zien — of gewoon om even stoom af te blazen.

Duurzaam leiderschap begint bij jou

Leidinggeven is een vak. Een prachtig vak, maar ook een veeleisend vak. En juist daarom is het zó belangrijk dat jij als schoolleider duurzaam met je energie omgaat. Niet alleen voor jezelf, maar ook voor je team en je leerlingen.

Want hoe kun je anderen inspireren, richting geven of ondersteunen als je zelf aan het overleven bent?

Duurzaam leiderschap betekent dat je kiest voor focus, rust en structuur. Dat je je niet laat leiden door de waan van de dag, maar koers houdt. Ook als het stormt.

Werkdruk hoort erbij — maar werkstress niet

Het is normaal dat leidinggeven druk met zich meebrengt. Dat hoort erbij. Maar het is níét normaal als die druk structureel omslaat in stress. Als je geen rust meer ervaart. Als je nauwelijks nog geniet van je werk. Dan is het tijd voor actie.

Je hoeft geen superheld te zijn. Je hoeft alleen de regie terug te pakken.

Gun jezelf die ruimte. Voor reflectie. Voor rust. Voor keuzes die écht bij jou passen.

15 april aanstaande start ik met "The Leadership Immersion Expedition". Een immersive, multimediale beleving. Uniek in zijn aanpak en uniek in zijn beleving. Doelmatig, stap voor stap, plezier en autonomie zijn wat steekwoorden die deze expeditie kenmerken. Met de support van een groep werken aan je individuele doelen. Hoe mooi is dat?
Wil je jezelf zonder enige verplichting op de interesselijst voor deze expeditie laten plaatsen? Stuur dan een email naar info@onderwijskapitein.nl. Er is plaats voor maximaal 10 deelnemers.

Mocht je besluiten om daadwerkelijk in te stapppen dan krijg je een flinke Early Bird korting op de uiteindelijke prijs. Deze prijs ligt trouwens binnen je persoonlijke scholingsbudget voor het komende jaar. Dat je het weet!