Varen doe je samen, niet alleen

Maar wat als dat stemmetje het bij het verkeerde eind heeft? Wat als de échte kracht van leiderschap juist zit in het durven vragen van hulp?

In dit blog neem ik je mee in een belangrijk inzicht dat ik keer op keer zie terugkomen bij de schoolleiders die ik coach: de sterkste leiders zijn niet degenen die alles alleen doen — maar degenen die durven delen. Leiders die niet bang zijn om hun kwetsbaarheid te tonen, en juist daardoor groeien in kracht, vertrouwen en impact.

Het hardnekkige ideaal van de ‘sterke leider’

In het onderwijs leeft nog vaak een beeld van de schoolleider als rots in de branding. Iemand die stevig staat, altijd weet wat er moet gebeuren, beslissingen neemt zonder aarzelen en altijd klaarstaat voor het team. Een leider met antwoorden, een leider met overzicht.

Dat beeld heeft zeker zijn functie gehad. In onzekere tijden zoeken mensen houvast, en het is geruststellend om iemand aan het roer te hebben die weet wat hij of zij doet. Maar dit ideaalbeeld kan ook schadelijk zijn. Want wat als jij, als leider, het even niet weet? Wat als jij met lege handen staat, zoekend bent, twijfelt? Past dat dan niet in het plaatje?

Zeker startende schoolleiders voelen deze druk. Ze willen hun plek verdienen, het vertrouwen van het team winnen en niet te veel ‘fouten’ maken. De angst om door de mand te vallen ligt op de loer. En dat zorgt ervoor dat veel leidinggevenden zich afsluiten, hun worstelingen voor zichzelf houden, en proberen het wiel zelf uit te vinden — keer op keer.

Maar eerlijk is eerlijk: leiderschap is geen one-man-show. Zeker niet in het onderwijs, waar de uitdagingen complex zijn en de context voortdurend verandert. Leiderschap vraagt om samenwerking, reflectie en het benutten van de kracht van het collectief.

Kwetsbaarheid is geen zwakte, het is een vorm van moed

We hebben het vaak over leiderschap als iets dat stoer moet zijn. Maar wat als het stoerste wat je kunt doen, is toegeven dat je het even niet weet? Wat als het grootste leiderschap juist schuilt in het tonen van kwetsbaarheid?

Kwetsbaarheid betekent niet dat je jezelf onderuithaalt of je onzekerheden tentoonstelt zonder richting. Het betekent dat je eerlijk bent. Eerlijk over waar je staat, wat je nodig hebt, en waar je naar op zoek bent. En dat is niet alleen krachtig — het is verbindend.

In mijn begeleiding van schoolleiders zie ik wat er gebeurt als iemand de moed heeft om zich open op te stellen. Een schoolleider die in een teamoverleg zegt: “Ik merk dat ik vastloop in het organiseren van de studiedagen. Ik zou graag jullie input horen. Wat werkt volgens jullie?” Dat doet iets. Het verlaagt de drempel. Teamleden voelen zich gezien en uitgenodigd. Er ontstaat ruimte voor dialoog, initiatief en samenwerking.

Kwetsbaarheid opent de deur naar vertrouwen. Het laat zien dat je geen façade ophoudt, maar beschikbaar bent als mens én als leidinggevende. En precies dat zorgt voor een cultuur waarin mensen durven meedenken, durven bijdragen en zich echt betrokken voelen.

Waarom hulp vragen werkt (en wat het oplevert)

We onderschatten vaak hoeveel positieve impact hulp vragen kan hebben. Niet alleen op jezelf als leider, maar ook op het team en de hele schoolcultuur.

1. Je betrekt je team écht bij het proces

Echte betrokkenheid ontstaat niet door taken te delegeren of besluiten te communiceren, maar door het team actief te betrekken in het denkproces. Als jij je team uitnodigt om mee te denken, zeg je eigenlijk: jullie doen ertoe. Dat creëert verbinding en eigenaarschap.

Vergaderingen worden effectiever. Collega’s nemen eerder initiatief. En er ontstaat een gedeeld verantwoordelijkheidsgevoel. Mensen voelen zich medeverantwoordelijk voor de koers van de school. Dat zorgt voor een dynamiek waarin samenwerken vanzelfsprekender wordt — en waarin jij als leider niet meer alles alleen hoeft te dragen.

2. Je benut de aanwezige expertise in de school

In iedere school zit een goudmijn aan kennis. Denk aan de leerkracht met jarenlange ervaring in het jonge kind, de collega die net een opleiding heeft gevolgd over formatief evalueren, of de intern begeleider met een scherp oog voor onderliggende processen in teams.

Als schoolleider hoef je niet overal specialist in te zijn. Maar je moet wel weten waar de expertise zit — en durven vertrouwen op die expertise. Dat vraagt om het stellen van de juiste vragen. En dat begint met hulp durven vragen.

Een schoolleider die tegen een collega zegt: “Ik weet dat jij veel hebt gedaan met leerdoelen zichtbaar maken in de klas. Wil je dat eens met het team delen?” benut niet alleen de kennis, maar erkent ook de waarde van de collega. En dat is misschien nog wel belangrijker.

3. Je normaliseert het leerproces

Als leider ben je rolmodel. Wat jij doet, straalt af op de rest van de organisatie. Als jij nooit laat zien dat je leert, dat je reflecteert of dat je vragen stelt, geef je eigenlijk de boodschap: hier hoort dat niet.

Maar als jij je leerproces zichtbaar maakt, normaliseer je het. Je laat zien dat leren een continu proces is, ook (of juist) op leiderschapsniveau. Je schept ruimte voor groei. En je laat collega’s én leerlingen zien dat fouten maken, vragen stellen en hulp zoeken erbij horen.

Hulp vragen = leiderschap tonen

Er bestaat een hardnekkige misvatting dat leiderschap gelijk staat aan alles zelf doen. Maar in werkelijkheid is het tegendeel waar.

Een leider die hulp durft te vragen:

• Toont zelfkennis
• Versterkt de samenwerking
• Zet het belang van de school boven het eigen ego

En dat laatste is cruciaal. Leiderschap is geen podium voor zelfprofilering. Het is een dienstbare rol. Je bent er om een beweging mogelijk te maken, een ontwikkeling te begeleiden, een team te ondersteunen. En daar hoort bij dat je weet wanneer je iemand anders nodig hebt.

Leiderschap is dus niet weten wat het beste is — het is weten wie je nodig hebt om verder te komen. En dat is pas echt krachtig.

De mythe van autonomie

Een andere valkuil die ik vaak zie bij leidinggevenden, is het idee dat je volledig onafhankelijk moet zijn. Autonomie wordt soms verward met zelf alles doen. Maar autonomie is niet hetzelfde als solisme.

Autonomie betekent: regie voeren over je handelen. Zelf keuzes maken, op basis van waarden, visie en inzicht. En soms betekent dat: kiezen voor samenwerking. Of erkennen dat je iemands hulp nodig hebt om verder te komen.

Echte autonomie is dus geen isolement, maar een bewuste omgang met afhankelijkheid. Je bent niet afhankelijk in de zin van ‘hulpeloos’, maar je kiest ervoor om de hulpbronnen om je heen effectief in te zetten.

Wat houdt je tegen?

Als hulp vragen zoveel goeds brengt, waarom doen we het dan niet vaker?

In mijn gesprekken met schoolleiders hoor ik vaak dezelfde onderliggende overtuigingen terug:

• “Dan denken ze dat ik geen goed leider ben.”
  → In werkelijkheid laat je juist zien dat je een goede leider bent. Iemand die zichzelf kent en zijn grenzen erkent.
• “Ik wil mijn team niet belasten.”
  → Maar wat als jouw hulpvraag een kans is voor iemand anders om te groeien, verantwoordelijkheid te nemen of betekenisvol te zijn?
• “Ik moet eerst zelf het antwoord vinden.”
  → Dat klinkt nobel, maar is het efficiënt? En sluit het niet het team buiten?
• “Straks verlies ik controle over het proces.”
  → Juist door anderen te betrekken, krijg je meer grip. Je bouwt samen aan iets wat gedragen wordt — en dat is uiteindelijk duurzamer.

Deze overtuigingen zijn niet fout. Ze zijn menselijk. Maar het zijn geen feiten. Het zijn verhalen. En verhalen kun je herschrijven.

Een cultuur van openheid begint bij jou

Je kunt als schoolleider veel sturen op structuren, processen en inhoud. Maar de cultuur — de onderstroom van waarden, gedrag en gewoonten — wordt vooral beïnvloed door jouw voorbeeld.

Als jij het normaal maakt om hulp te vragen, om te reflecteren en om samen te denken, geef je anderen toestemming om hetzelfde te doen. Je doorbreekt de onuitgesproken norm dat iedereen alles zelf moet kunnen.

En juist dat maakt het verschil. Want in een open cultuur:

• durven mensen fouten te benoemen
• wordt er écht samengewerkt
• groeit het vertrouwen tussen collega’s

Zo ontstaat een lerende school. Niet alleen in de klas, maar in het hele team.

Praktisch aan de slag: zo oefen je met hulp vragen

Misschien denk je: Oké, ik wil dit proberen. Maar hoe doe ik dat in de praktijk? Hier zijn een paar concrete suggesties om mee te beginnen:

➤ Start klein

Je hoeft niet meteen al je twijfels op tafel te gooien. Begin met een gerichte vraag aan een collega: “Ik ben benieuwd hoe jij dit aanpakt. Wil je me eens meenemen in jouw aanpak?”

Zo maak je hulp vragen klein, behapbaar en praktisch.

➤ Bouw vaste reflectiemomenten in

Organiseer intervisie met andere schoolleiders. Plan een maandelijks reflectiemoment met je team. Of werk met een coach of critical friend. Door dit structureel in te bouwen, wordt het steeds normaler om hulpvragen uit te spreken.

➤ Zet ‘samen leren’ op de agenda

Maak expliciet ruimte voor kennisdeling en collectief leren. Bijvoorbeeld door een collega een studiedag te laten vormgeven, of door een teamlid een onderzoek te laten presenteren. Zo verleg je de focus van ‘de leider weet het’ naar ‘we leren samen’.

➤ Wees transparant over je leerproces

Deel in het MT of in het team wanneer jij zelf iets hebt geleerd of iets hebt aangepakt op basis van feedback. Zo laat je zien dat jij ook groeit — en dat dat oké is.

Samen verder dan alleen

De metafoor van de kapitein op het schip is voor mij meer dan een beeld: het is een waarheid die ik dagelijks zie in de praktijk.

Een kapitein zonder bemanning vaart nergens heen. En een bemanning zonder kapitein weet niet waarheen. Het gaat om de samenwerking. Om het delen van koers, verantwoordelijkheid en vertrouwen.

Dus als jij op een punt staat in je leiderschap waarop je denkt: ik moet het alleen doen — stel jezelf dan deze vraag:

"Wat als juist in het vragen van hulp mijn grootste kracht zit?"

Want het antwoord daarop zou je wel eens verder kunnen brengen dan je ooit had gedacht.

Reflectie en actie: hoe sta jij in het vragen van hulp?

Voor duurzame gedragsverandering is bewustwording de eerste stap. Neem daarom even een paar minuten om deze reflectieoefening te doen. Zet een kop thee, pak pen en papier, en schrijf zonder filter of oordeel op wat in je opkomt.

Reflectie-oefening: wat houdt mij tegen?

Beantwoord de volgende vragen voor jezelf:

Wat betekent ‘hulp vragen’ voor mij?
Is het iets positiefs, of roept het ongemak op?

Welke ervaringen heb ik met hulp vragen in mijn rol als schoolleider?
Wat ging daarin goed? Wat voelde lastig?

Wat is mijn grootste angst als ik om hulp vraag?
En: hoe realistisch is die angst eigenlijk?

Wat zou er kunnen ontstaan als ik vaker om hulp durf te vragen?
Voor mezelf, mijn team, de school?

Door deze vragen te beantwoorden, breng je in kaart welke (onbewuste) overtuigingen of patronen je belemmeren. En misschien ontdek je dat hulp vragen niet zozeer een risico is, maar juist een enorme kans om te groeien — als mens én als leider.

Checklist: zo vraag je op een krachtige manier om hulp

Hulp vragen is een vaardigheid. Net als luisteren, feedback geven of besluiten nemen. En het goede nieuws is: je kunt het oefenen en verbeteren.

Gebruik onderstaande checklist om op een heldere, effectieve en verbindende manier om hulp te vragen:

✅ Wees specifiek
Formuleer duidelijk waar je hulp bij nodig hebt. Niet: “Ik loop vast,” maar: “Ik zoek een goede werkvorm voor het teamoverleg over ouderbetrokkenheid.”

✅ Benoem waarom je hulp vraagt
Laat zien dat het geen zwaktebod is, maar een bewuste keuze. Bijvoorbeeld: “Ik weet dat jij hier veel ervaring mee hebt en ik ben benieuwd naar je ideeën.”

✅ Kies het juiste moment en de juiste persoon
Timing en vertrouwen zijn belangrijk. Kies iemand die de ruimte heeft en van wie je weet dat hij of zij graag meedenkt.

✅ Vraag om meedenken, niet om oplossen
Je behoudt regie als je iemand uitnodigt om samen te denken: “Zou jij met me willen sparren?” of “Hoe kijk jij hiertegenaan?”

✅ Laat zien wat je met de input doet
Terugkoppeling is essentieel. Laat merken dat je de bijdrage waardeert en wat het heeft opgeleverd: “Dank voor je tip. Ik heb het besproken in het MT en we gaan het oppakken.”

✅ Oefen regelmatig
Hoe vaker je hulp vraagt, hoe normaler het wordt — voor jou én je omgeving. Begin klein, bouw het op en reflecteer op het effect.

Pro-tip: Plak deze checklist op je werkplek of neem ’m mee in je leiderschapsdagboek. Zo herinner je jezelf eraan dat je niet alleen hóeft te varen — en dat hulp vragen geen eindpunt is, maar een krachtig begin van verbinding en groei.

Wil jij als (startende) schoolleider leren hoe je krachtig én kwetsbaar kunt zijn, en hoe je een teamcultuur bouwt waarin samenwerking en vertrouwen centraal staan? Neem gerust contact met me op of volg De Onderwijskapitein voor meer inzichten over duurzaam leiderschap.

Heb jij al gezien dat op 15 april de Leadership Immersion Expedition van start gaat? Een andere manier van kijken naar leiderschap. Een groepsprogramma met een optimale individuele inbreng. Kijk hier voor verdere info: https://www.onderwijskapitein.nl/the-leadership-immersion-expedition